Kippengedrag
Op deze pagina wordt een algemeen beeld geschetst van hoe kippen zich doorgaans gedragen in een groep. Het is belangrijk te beseffen dat dit gedrag niet altijd op elke kip of groep van toepassing is. Door fokmethoden en menselijk ingrijpen zijn veel kippen in hun gedrag enigszins verwijderd van hun oorspronkelijke, natuurlijke instincten. Toch zullen hobbyhouders veel van het hier beschreven gedrag herkennen bij hun eigen dieren.
Groepsvorming en gedrag
Kippen leven bij voorkeur in kleine groepjes met meestal een haan als leider. Deze groepsvorming helpt hen te beschermen tegen roofdieren. Hun gedrag is niet te vergelijken met het roedelgedrag van bijvoorbeeld wolven. Toch kent een kippengroep wel onderlinge structuur en samenwerking. Zo roept een haan zijn hennen als hij eten vindt, vergelijkbaar met hoe een kloek haar kuikens bij zich roept.
Kippen imiteren elkaar vaak: wanneer één begint te eten, volgen anderen haar voorbeeld, puur omdat ze het gedrag nadoen. De haan probeert de groep bij zich te houden door eten te ‘beloven’ en waarschuwt ook als gevaar dreigt, bijvoorbeeld van een roofvogel. In het wild zal een broedende hen zich afzonderen en pas terugkeren zodra de kuikens zijn uitgekomen. De jonge hanen worden vervolgens uit de groep gezet en gaan als vrijgezellen op zoek naar een eigen groep.
De pikorde
Kippen leven volgens een zogenaamde pikorde, waarbij ieder dier een vaste plek in de rangorde heeft. Deze hiërarchie wordt zelden met geweld bevochten, in tegenstelling tot wat bij echte roedeldieren gebeurt. Zelfs in grote groepen weten kippen goed wie boven of onder hen staat in rang. Deze rangorde is zo sterk dat zelfs de slaapplaatsen op de zitstok vaak zijn verdeeld naar status.
Hoewel de haan als leider wordt gezien, is het in de praktijk vaak een oudere hen die bepaalt waar de groep naartoe gaat, terwijl de haan volgt. Onder hennen komen wel eens kleine gevechten voor, maar die zijn doorgaans kort en ongevaarlijk.
Als er meerdere hanen in een groep zijn die samen zijn opgegroeid, kan dat werken, mits ze voldoende ruimte hebben. De alfahaan duldt de andere hanen alleen aan de randen van het territorium en uit de buurt van de hennen. Vaak ontstaan er kleine subgroepen met een eigen haan, die elkaar overdag vermijden maar 's nachts samen in het hok slapen.
Agressie en doorfok
Niet alle kippen zijn even vriendelijk. Sommige dieren vertonen extreem agressief gedrag, vooral wanneer ze nieuw zijn in een bestaande groep. Dit gedrag is deels genetisch versterkt door jarenlange selectie. Een nieuwkomer in de groep wordt vaak aangevallen, tenzij ze zich volledig onderdanig opstelt. Kippen zijn gevoelig voor het zien van bloed, wat aanvallen verder kan verergeren. Vandaar dat in de industrie snavels vaak worden ingekort.
Kippen en intelligentie
Kippen zijn slimmer dan vaak wordt gedacht. Ze kunnen oorzaak en gevolg herkennen en hun gedrag aanpassen aan de situatie. Zelfs in het ei communiceren kuikens al met hun moeder via piepjes en zacht gekakel. Elke kip heeft een unieke persoonlijkheid en reageert anders op de verzorger. Wat ze leren, proberen ze over te dragen aan hun kuikens.
Hun gedrag draait om basisinstincten: voedsel, voortplanting, veiligheid en bescherming van het nageslacht. Sommige kippen zijn leergierig en snel in het oppikken van nieuwe dingen, anderen blijven afwachtend. De manier waarop een kip opgroeit bepaalt grotendeels hoe ze zich later gedraagt.
Het belang van scharrelen
Scharrelen is voor kippen essentieel, niet alleen lichamelijk maar ook geestelijk. Kippen zijn gewend om de hele dag kleine beetjes te eten. Voedsel moet daarom gedurende de dag beschikbaar zijn. Eén keer per dag voeren is onvoldoende en kan leiden tot gezondheidsproblemen of gedragsstoornissen, zoals verenpikken. Voldoende ruimte en afwisseling in de leefomgeving zijn cruciaal voor hun welzijn.
Vluchtgedrag en communicatie
Kippen zijn vluchtdieren. Zelfs een stoere haan die binnen de veilige omheining indruk maakt, zal buiten meestal vluchten bij gevaar. Alleen hennen met kuikens tonen fel verdedigend gedrag. Bij gevaar maken kippen verschillende geluiden, afhankelijk van de richting van het gevaar. Deze waarschuwingsgeluiden zijn onderscheidend en worden niet altijd door de hele groep overgenomen.
Visie, kleur en selectie
Kippen kunnen kleuren zien en zijn vooral gevoelig voor rood. Een rode kam bij de hen wijst op vruchtbaarheid en trekt de haan aan. Is de kam dof, dan zal hij minder interesse tonen. Andersom herkennen hennen ook of een haan vitaal is aan de kleur van zijn kam. De aantrekkingskracht tot rood kan ook leiden tot probleemgedrag, zoals het doodpikken van een gewonde kip.
Tips voor de hobbyhouder
Een kip alleen houden werkt meestal niet; houd kippen in een groep van minstens vijf. Zet nooit zomaar een nieuwe haan bij een bestaande groep en voeg nieuwe hennen altijd met minstens twee tegelijk toe. Laat ze eerst enkele dagen apart maar zichtbaar voor de groep, zodat ze kunnen wennen. Besproei de groep desnoods licht met een mengsel van water en azijn om de geurverschillen te maskeren.
Zet geen kuikens of hennen met kuikens in een bestaande groep; die worden vrijwel altijd aangevallen. Laat nieuwe dieren eerst ‘s avonds op stok gaan bij de bestaande groep voor een soepele overgang.